Niestety dÅugo wyczekiwanÄ wiosnÄ i przepiÄknÄ , sÅonecznÄ pogodÄ przyszÅo nam podziwiaÄ gÅównie przez okno, a wiele zaplanowanych na wiosennÄ porÄ plenerów musi poczekaÄ na lepsze czasy... W oczekiwaniu na te lepsze czasy, przygotowaÅam krótki wpis poÅwiÄcony wyjÄ tkowej krainie, która kilka lat temu skradÅa nasze serce⦠Zapraszam na wirtualnÄ , a już niedÅugo (mam nadziejÄ) realnÄ wycieczkÄ do wyjÄ tkowej i niepowtarzalnej Doliny Górnej WisÅy - ptasiego raju.
DolinÄ Górnej WisÅy poznaliÅmy kilka lat temu. Podczas podróży pociÄ giem w góry (na trasie Katowice - WisÅa, Bielsko czy ZwardoÅ) czÄsto zwracaliÅmy uwagÄ na rozpoÅcierajÄ ce siÄ niemal po horyzont kompleksy stawowe w okolicach Skoczowa czy GoczaÅkowic, nad którymi fruwaÅy z daleka widoczne stada ptaków. Widok byÅ przepiÄkny. W koÅcu po jednej z podróży postanowiliÅmy sprawdziÄ mapy i tak oto dowiedzieliÅmy siÄ o niezwykÅej krainie oddalonej od centrum konurbacji górnoÅlÄ skiej zaledwie 50 km. Od czasu gdy zaczÄliÅmy odkrywaÄ piÄkno tej niezwykÅej krainy z bliska, korzystamy z jej uroków wielokrotnie każdej wiosny i lata. Oprócz ulubionych miejsc w które co roku z utÄsknieniem powracamy, pozostaÅa nam jeszcze caÅa masa nowych terenów do zbadania.
Dolina Górnej WisÅy to kraina geograficzna zajmujÄ ca ok 130 tys ha w granicach Województwa ÅlÄ skiego i MaÅopolskiego, rozciÄ gajÄ ca siÄ od Skoczowa w powiecie cieszyÅskim aż po Zator w oÅwiÄcimskim. W jej skÅad wchodzÄ 4 obszary ochrony Natura 2000: Dolina Górnej WisÅy, Stawy w Brzeszczach, Dolina Dolnej SoÅy oraz Dolina Dolnej Skawy. Prym wiedzie tutaj woda, a jak sama nazwa wskazuje, przede wszystkim WisÅa - to wokóŠniej krÄci siÄ tÄtniÄ ce tu życie. SwojÄ rolÄ majÄ również jej dopÅywy: SoÅa, Skawa i liczne mniejsze cieki wodne. Oprócz rzek nieodzownÄ rolÄ odgrywajÄ niezliczone stawy hodowlane, rozlewiska, starorzecza, zalane żwirowanie i osadniki przemysÅowe i inne zbiorniki wodne - z jednym z najwiÄkszych w poÅudniowej Polsce zbiorników zaporowych, Jeziorem GoczaÅkowickim na czele. Tak wiÄc to wÅaÅnie woda pod każdÄ postaciÄ stanowi o wyjÄ tkowoÅci tego obszaru i to jej zawdziÄczamy bogactwo tutejszej flory i fauny - szczególnie ptasiej.
W dolinie znajduje siÄ okoÅo 80 kompleksów niedużych stawów hodowlanych. WÅród najciekawszych wymieniÄ należy stawy w Ochabach, Zaborzu, okolicach Landka i GoczaÅowic, stawy w Brzeszczach (NazieleÅce i HermÄże) czy w okolicach Zatora (PrzerÄb i Spytkowice). Każde z tych miejsc ma swojÄ wÅasnÄ specyfikÄ i urok. Niektóre kompleksy sÄ bardziej dzikie, zaroÅniÄte i oddalone od osad ludzkich, inne bezpoÅrednio z nimi sÄ siadujÄ . Oprócz stawów znajduje siÄ tu wiele zalanych żwirowni - niektóre z nich wciÄ Å¼ jeszcze sÄ eksploatowane - i osadników poprzemysÅowych (np. Rontok kopalni âSilesia" w Czechowicach-Dziedzicach). WystÄpujÄ tu także liczne starorzecza WisÅy (wiÅliska) - nieduże zbiorniki wodne o nieregularnym, rogalowatym ksztaÅcie, bÄdÄ ce fragmentem dawnego koryta rzeki. Starorzecza charakteryzujÄ siÄ duÅ¼Ä bioróżnorodnoÅciÄ i stanowiÄ przede wszystkim cenne siedlisko dla wielu rzadkich i chronionych gatunków roÅlin wodno-bÅotnych. MówiÄ c o zbiornikach wodnych Doliny Górnej WisÅy nie można oczywiÅcie pominÄ Ä najbardziej pokaźnego z nich - Zbiornik GoczaÅkowicki o powierzchni ponad 3000 ha zbudowany zostaÅ na WiÅle w poÅowie XX wieku. Przede wszystkim zaopatruje w wodÄ pitnÄ znacznÄ czÄÅÄ Górnego ÅlÄ ska, ale peÅni też kilka innych funkcji: retencyjnÄ , technologicznÄ , gospodarczÄ i turystycznÄ . Nie można oczywiÅcie pominÄ Ä jego wartoÅci przyrodniczych - jezioro staÅo siÄ bowiem wyjÄ tkowÄ ostojÄ dla wielu gatunków ptaków zarówno lÄgowych jak i migrujÄ cych.
Rolnictwo i przemysÅ sprawiÅy, że dolina WisÅy na tym obszarze zostaÅa doÅÄ mocno znieksztaÅcona. Z meandrujÄ cego naturalnie cieku wodnego WisÅa staÅa siÄ w dużej czÄÅci rzekÄ âsztucznÄ â - szerokÄ , prostÄ i otoczonÄ waÅami przeciwpowodziowymi, polami uprawnymi i gospodarstwami. Nie należy też niestety do najczystszych (choÄ ma to też swoje dobre strony - dziÄki ciepÅej wodzie i dużej iloÅÄ pokarmu, sporo gatunków ptaków postanawia tutaj spÄdziÄ zimÄ). Dwa gÅówne dopÅywy WisÅy w tym rejonie - podgórskie rzeki SoÅa i Skawa - w dużej czÄÅci zachowaÅy za to swój naturalny charakter, sÄ też doÅÄ czyste. Uroku Dolinie Górnej WisÅy dodaje w wiÄkszoÅci sielski, wiejski krajobraz, poprzecinany polami, ÅÄ kami, lasami i mokradÅami. Dolina Górnej WisÅy z powodu licznych stawów i zbiorników wodnych nazywana jest też DolinÄ karpia, czy Å»abim Krajem, ale przede wszystkim, jako jedna z najcenniejszych ptasich ostoi w tej czÄÅci kraju (a nawet Europy) i to o randze miÄdzynarodowej - ptasim rajem. Rok w rok przyciÄ ga coraz liczniejszych fotografów, pasjonatów, i amatorów obserwowania ptaków. Ornitolodzy regularnie prowadzÄ tutaj swoje badania i obserwacje, organizujÄ wycieczki i warsztaty.
Ptakiem, który staÅ siÄ symbolem caÅej Doliny Górnej WisÅy jest bez wÄ tpienia Ålepowron - ten niezwykle rzadki w Polsce gatunek czapli z jakichÅ powodów upodobaÅ sobie wÅaÅnie tÄ okolicÄ - Dolina Górnej WisÅy jest jedynym staÅym rejonem jego wystÄpowania, zamieszkuje tu niemal 100% krajowej populacji tego ptaka. Ålepowrony, podobnie jak drugie charakterystyczne dla tego obszaru ptaki - rybitwy rzeczne - gniazdujÄ kolonijnie, gÅównie na wyspach ulokowanych na stawach hodowlanych i zalanych żwirowniach. W 2019 roku liczebnoÅÄ Ålepowrona w Polsce wynosiÅa 1293 par, z czego znaczna wiÄkszoÅÄ zamieszkuje zaroÅniÄte wyspy rozciÄ gajÄ ce siÄ od Skoczowa, przez OÅwiÄcim do Zatora. W ciÄ gu 10 letniego okresu badaÅ, populacja tego ptaka w Polsce zwiÄkszyÅa siÄ aż o poÅowÄ.
Ålepowrony i wspomniane wczeÅniej rybitwy rzeczne to nie jedyne gatunki o których warto wspomnieÄ. Oprócz licznie wystÄpujÄ cych tu czapli siwych i biaÅych, perkozów dwuczubych, mew Åmieszek czy ÅabÄdzi, spotkaÄ możemy tu także perkozy zauszniki, bÄ ki i bÄ czki, gÅowienki, podgorzaÅki, bieliki, rycyki, krwawodzioby czy coraz rzadsze w naszym krajobrazie czajki. Możemy siÄ tu natknÄ Ä także na szablodzioba, mewÄ czarnogÅowÄ , rybitwÄ czarnÄ , biaÅoskrzydÅÄ i biaÅowÄ sÄ , czaplÄ purpurowÄ i nadobnÄ , zielonka i podróżniczka. Wiele z nich pomimo, że doÅÄ licznie zamieszkuje okolice, to w Europie należy do gatunków rzadkich i ginÄ cych. CaÅa ostoja, a w szczególnoÅci Zbiornik GoczaÅkowicki, jest również jednym z ważniejszych w tej czÄÅci Europy miejsc odwiedzanych przez ptaki migrujÄ ce. W sumie stwierdzono tutaj ponad 300 gatunków ptaków, z czego ponad poÅowa jest lÄgowa.
Mimo, że mówiÄ c o Dolinie Górnej WisÅy przed oczami mamy krainÄ w której rzÄ dzi natura, to paradoksalnie fakt jej istnienia w obecnej formie zawdziÄczamy... czÅowiekowi. Liczne stawy hodowlane, z których wiele obecnych jest w tutejszym krajobrazie już od XIII wieku oraz zalane wyrobiska przemysÅowe i sztuczny zbiornik zaporowy, bÄdÄ ce gÅównymi czynnikami przyciÄ gajÄ cymi ptaki w te okolice, istniejÄ dziÄki dziaÅalnoÅci czÅowieka. DziÄki tym powiÄ zaniom Dolina Górnej WisÅy idealnie obrazuje unikatowe zjawisko, które charakterystyczne jest dla ÅlÄ ska - regionu w którym przemysÅ i przyroda żyjÄ obok siebie. Mimo gÄstego zaludnienia i dużej ingerencji czÅowieka, przyroda potrafi szybko przystosowaÄ siÄ do specyficznych warunków i po krótkim czasie, tereny sprawiajÄ ce wrażenie nieprzyjaznych dla przyrody zaczynajÄ obfitowaÄ w cenne gatunki roÅlin, ptactwa i innych zwierzÄ t. Wspaniale ilustruje również siÅÄ naturalnej sukcesji, gdy ograniczy siÄ ludzkÄ ingerencjÄ do minimum, nawet wówczas, gdy mamy do czynienia z ekosystem wytworzonym przecież rÄkÄ czÅowieka. IstotnÄ rolÄ odgrywa tutaj również wspóÅpraca na rzecz przyrody pomiÄdzy wÅaÅcicielami stawów rybnych, rolnikami, samorzÄ dowcami oraz naukowcami i przyrodnikami. Na szczÄÅcie tutaj w wiÄkszym stopniu siÄ to udaje. Dowodem na to jest projekt LIFE.VISTULA.PL realizowany wspólnie przez cztery instytucje - RegionalnÄ DyrekcjÄ Ochrony Årodowiska w Katowicach, RDOÅ w Krakowie, Towarzystwo na rzecz Ziemi i GórnoÅlÄ skie KoÅo Ornitologiczne, którego celem jest zapewnienie utrzymania populacji ptaków i ich siedlisk w obszarach Natura 2000.
Jedynie otwarta chÄÄ zrozumienia procesów i wspóÅzależnoÅci zachodzÄ cych w przyrodzie, a także akceptacja i chÄÄ dziaÅania na rzecz jej ochrony sprawi, że bÄdziemy mogli wciÄ Å¼ cieszyÄ siÄ niebywaÅym urokiem nie tylko Doliny Górnej WisÅy, ale i wielu innych przepiÄknych skrawków natury, których mamy u nas (na szczÄÅcie) wciÄ Å¼ jeszcze pod dostatkiem.